Историјски часопис књ. 73 (2024)
The Historical Review, vol. 73 (2024)

Срђан Катић*

ШАФАРИ У СРЕДЊОВЕКОВНОМ СРПСКОМ И ОСМАНСКОМ РУДАРСТВУ

>>> Преузмите чланак (.pdf)


DOI: 10.34298/IC2473105K

УДК: 622(497.11+560)“14/15“

стр. 105–127

језик: енглески

* (https://orcid.org/0000-0003-2412-0851)


Aпстракт:

Рад се бави шафарима надзорницима задуженим за рад рудника, топионица и послова опскрбе ћумуром и дрветом. Анализирајући бројне необјављене османске архивске изворе о рударству и металургији, као и закупима царских прихода, приказана је генеза шафара од времена када су их власници цехова и топионица привремено упошљавали и слабо плаћали, до времена када су постали државни службеници и стални чланови рударских управа. У раду су приказане све врсте шафара, њихова бројност и дужност у балканским рудницима, као и у великим ковницама новца и соланама. Посебна пажња посвећена је предузетничкој улози шафара, од власничких удела у рудницима и топионицама до закупа царских прихода. Део рада односи се на српске рударске и топионичарске стручњаке, који су отварали и обнављали руднике у Анадолији, успостављајући у њима надзорничке службе шафара. 

Кључне речи:

рудник, топионица, потрошни материјали, шафарија, закупи, Скопско рударско надзорништво.

Srđan Katić*

ŞAFARS IN MEDIEVAL SERBIAN AND OTTOMAN MINING

>>> download article (.pdf)


DOI: 10.34298/IC2473105K

UDC: 622(497.11+560)“14/15“

pp. 105–127

language: english

* (https://orcid.org/0000-0003-2412-0851)


Abstract:

The paper deals with şafars – supervisors responsible for the operation of mines, smelteries and charcoal and wood supply operations. Analysing numerous unpublished Ottoman archival sources on mining and metallurgy, as well as on farming the imperial revenues, the emergence of şafars is shown from the time when they were temporarily engaged and poorly paid by the owners of çahs and smelteries, to the time when they became civil servants and permanent members of mining administrations. The paper presents all types of şafars, their number and duties in Balkan mines, as well as in large mints and salt mines. Special attention is paid to the entrepreneurial role of şafars in buying shares in mines and smelteries and farming the imperial revenue. A part of the paper concerns Serbian mining and smelting experts, who were opening and restoring mines in Anatolia, establishing in them the supervisory services of şafars

Keywords:

mine, smeltery, consumables, şafariye, leases, Skopje mining superintendence.

ЛИСТА РЕФЕРЕНЦИ – LIST OF REFERENCES

Необјављени извори – Unpublished Primary Sources

Başbakanlık Osmanlı Arşivi [=BOA]

Ali Emîrî Tasnifi [=AE], SAMD I, 7/606/2

Bab-ı Defteri Baş Mukataa Kalemi Defteri [=D.BMK.] ÜSM. 1 (13), s. 2–6

Bâb-ı Defteri, Başmuhâsebe Kalemi Defteri [=D.BŞM.]: d. 20, d. 61, d. 94

Bâb-ı Defterî, Evâmir-i Mâliye Kalemi Defteri [=D.EVM] d. 26278

Bursa Mukâtaası Kalem Defterleri [=D.BRM.] d. 24252

Maden Mukâta’ası Kalemi Defterleri [=D.MMK.]: d. 21959; d. 21960; d. 22692; d. 22694; d. 22698; d. 22700; d. 22704; d. 22705

İbnülemin Tasnifi [=IE.]: Darbhane, 1/3; Maden [=IE. MDN.], 1/10; Maliye, 27/2633, s. 10

Kâmil Kepeci Tasnifi [=KK] d. 2411

Maliyeden Müdevver Defterler Tasnifi [=MAD]: d. 149; d. 176; d. 468; d. 656; d. 5581; d. 6148; d. 15214; d. 18016

Mühimme defteri d. 41

Tapu Tahrir defterleri [=TT]: d. 55; d. 316; d. 1007.

Topkapi Saray Arşivi: d. 5337/1; d. 6877/1.


Објављени извори – Published Primary Sources

Agricola, Georgius, De Re Metalica, Translated from the first Latin edition of 1556 by Herbert Clark Hoover and Lou Henry Hoover, New York 1950.

Akgündüz, Ahmet, Osmanlı kanunnâmeleri ve hukukî tahlilleri II, Bâyezid devri kanunnâmeleri, İstanbul 1990.

Beldiceanu, Nicoarâ, Les Actes des premiers sultans conservés dans les manuscrits turcs de la Bibliothèque nationale a Paris I–II, Paris – La Haye 1960–1964.

Spaho, Fehim, „Turski rudarski zakoni”, Glasnik Zemaljskog muzeja Bosne i Hercegovine 1–2 (1913) 133–194.

Sperges, Joseph von, Tyrolishe Bergwerksgeschichte, mit alten Urkurden, und einem Anhange, worinn des Bergwerk zu Schwariz beschrieben wird, Vienne 1765.

Аличић, Ахмед, Турски катастарски пописи неких подручја западне Србије XV и XVI век I, Чачак 1984. [Aličić, Ahmed, Turski katastarski popisi nekih područja zapadne Srbije XV i XVI vek I, Čačak 1984]

Катић, Срђан, „Закупи рудника и хасова Жежне из 1585/6. и 1591/2. године”, Мешовита грађа (Miscellanea) 34 (2013) 85–102 [Katić, Srđan, „Zakupi rudnika i hasova Žežne iz 1585/6. i 1591/2. godine”, Mešovita građa (Miscellanea) 34 (2013) 85–102]

Катић, Срђан, Рудник Мајданпек XVI–XVIII век, Османски документи о руднику Мајданпек, Мајданпек 2009. [Katić, Srđan, Rudnik Majdanpek XVI–XVIII vek, Osmanski dokumenti o rudniku Majdanpek, Majdanpek 2009]

Марковић, Биљана, „Закон о рудницима Деспота Стефана Лазаревића”, Споменик CXXVI, Одељење друштвених наука 24 (1985) 1–64. [Marković, Biljana, „Zakon o rudnicima Despota Stefana Lazarevića”, Spomenik CXXXVI, Odeljenje društvenih nauka 24 (1985) 1–64]

Радојчић. Никола, Закон о рудницима деспота Стефана Лазаревића, Београд 1962. [Radojčić. Nikola, Zakon o rudnicima despota Stefana Lazarevića, Beograd 1962]

Ћирковић, Сима, Латинички препис Рударског законика деспота Стефана Лазаревића, Београд 2005. [Ćirković, Sima, Latinički prepis Rudarskog zakonika despota Stefana Lazarevića, Beograd 2005]


Литература – Secondary Sources

Anhegger, Robert, Beitraege zur Geschichte des Bergbaus im Osmanischen Reich I, Europaeische Türkei, Bd. 1, 2, Istanbul 1943–1944, Zürich – New York 1945.

Handžić, Ahmed, Tuzla i njena okolina u XVI vijeku, Sarajevo 1975.

Jungmann, Josef, Slovník česko-německý, Díl IV., S–U, Vydání první, Praha 1838.

Rizaj, Skender, Rudarstvo Kosova i susednih krajeva od XV do XVII veka, Priština 1968.

Динић, Михаило, За историју рударства у средњовековној Србији и Босни II, Београд 1962. [Dinić, Mihailo, Za istoriju rudarstva u srednjovekovnoj Srbiji i Bosni II, Beograd 1962]

Катанчевић, Андреја, „Институт урбарара у средњовековној Србији”, Баштина 51(2000) 263–279. [Katančević Andreja, „Institut urbarara u srednjovekovnoj Srbiji”, Baština 51(2000) 263–279]

Катанчевић, Андреја, „Хутмани средњовековног рударског права”, Анали Правног факултета у Београду 70/2 (2022) 497–510. [Katančević Andreja, „Hutmani srednjovekovnog rudarskog prava”, Anali Pravnog fakulteta u Beogradu 70/2 (2022) 497–510]

Катић, Срђан, „Потрошни материјали у османском рударству и металургији”, Историјски часопис 58 (2009) 197–207. [Katić Srđan, “Potrošni materijali u osmanskom rudarstvu i metalurgiji”, Istorijski časopis 58 (2009) 197–207]

Катић, Срђан, „Рударство Чемерна и Троглава (16‒17. век)”, Наша прошлост 16 (2015) 9‒24. [Katić Srđan, “Rudarstvo Čemerna i Troglava (16‒17. vek)”, Naša prošlost 16 (2015) 9‒24]

Катић, Срђан и Татјана Катић, „Насеља и становништво Гокчанице у средњем и раном новом веку”, Гласник Етнографског института САНУ LXV/2 (2020) 403–419. [Katić, Srđan i Tatjana Katić, „Naselja i stanovništvo Gokčanice u srednjem i ranom novom veku”, Glasnik Etnografskog instituta SANU LXV/2 (2020) 403–419]

Катић, Татјана, „Топионице – језгра нових насеља у рударским областима Вучитрнског санџака“, Историјски часопис 73 (2024) [Katić, Tatjana, „Topionice – jezgra novih naselja u rudarskim oblastima Vučitrnskog sandžaka“, Istorijski časopis 73 (2024) 123–144]

Симић, Владислав, „Рударска прошлост рудничке планине у Шумадији” I–IV, Рударски гласник 1 (1971) 1–17 [Simić, Vladislav, „Rudarska prošlost rudničke planine u Šumadiji” I–IV, Rudarski glasnik 1 (1971) 1–17]

Скарић, Владислав, Старо рударско право и техника у Србији и Босни, Београд 1939. [Skarić, Vladislav, Staro rudarsko pravo i tehnika u Srbiji i Bosni, Beograd 1939]

Шериф, Ахмед, Рударство во Македонија во време на османлиското владеење, Скопје 2001. [Šerif, Ahmed, Rudarstvo vo Makedonija vo vreme na osmanliskoto vladeenje, Skopje 2001]

AI Website Builder