Историјски часопис књ. 69 (2020)
The Historical Review, vol. 69 (2020)

Александар Крстић

ИСТОРИЈА ЈЕДНЕ КАРТОГРАФСКЕ ЗАБЛУДЕ – ЕРШОМЉО (ВРШАЦ) НА СТАРИМ ГЕОГРАФСКИМ КАРТАМА

>>> Преузмите чланак (.pdf)


UDC 93/94 ISNN 0350–0802

DOI: 10.34298/IC2069157K

УДК: 911.375(497.113 Вршац):912.43(4-15)“14/17“

стр. 157–188

језик: српски


Апстракт:

У раду се анализирају старе географске карте, настале од осмадесетих година XV до половине XVIII века, на којима су приказани тврђава или насеље Ершомљо. Иако је овај јужнобанатски град после пада под османску власт (1552) током друге половине XVI столећа трајно променио име у Вршац, Ершомљо је и даље упорно приказиван у бројним картографским публикацијама насталим у западној Европи у наведеном периоду. Услед погрешног преузимања података са старих карата и непознавања савремене географије европске Турске, па тако ни Баната, Ершомљо је на анализираним картама најчешће лоциран знатно источније, некада и на саму границу Баната према Трансилванији и Влашкој. Од друге половине XVII века, а посебно у време Великог бечког рата, на европским географским картама почиње да се појављује и Вршац. Међутим, на неким картама из овог периода механички су преношени подаци са старијих карата, па је паралелно с Вршцем уцртаван и Ершомљо.

Кључне речи:

Вршац, Ер(д)шомљо, Банат, географска карта, Лазарева карта (Tabula Hungariae).

Aleksandar Krstić

HISTORY OF A CARTOGRAPHIC MISCONCEPTION – ÉRSOMLYÓ (VRŠAC) IN OLD GEOGRAPHIC MAPS

>>> Download article ( .pdf)


UDC 93/94 ISNN 0350–0802

DOI: 10.34298/IC2069157K

UDC: 911.375(497.113 Вршац):912.43(4-15)“14/17“

pp. 157-188

language: serbian


Abstract:

The paper analyses old geographic maps, created from the 1480s until the mid-18th century, which show the fortress or settlement of Érsomlyó. Although this south Banat town, after its fall under Ottoman rule (1552) permanently changed its name into Vršac in the second half of the 16th century, Érsomlyó was still persistently shown in numerous cartographic publications created in Western Europe in this period. Due to erroneous copying of data from old maps and the lack of knowledge about the contemporary geography of European Turkey, including Banat, in the analysed maps Érsomlyó is most often located much more eastward, sometimes on the very border of Banat towards Transylvania and Wallachia. From the second half of the 17th century, particularly at the time of the Great Turkish War, Vršac also began to appear in European geographic maps. However, data from older maps were mechanically transferred to some maps from this period, and Érsomlyó was inscribed in parallel with Vršac.

Keywords:

Vršac, Ér(d)somlyó, Banat, geographic map, Lázár’s map (Tabula Hungariae).

ЛИСТА РЕФЕРЕНЦИ – LIST OF REFERENCES

Архиви – Archives 

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul  

– Tapu tahrir defterleri 290, 579.

Извори – Primary Sources

Čelebi Е., Putopis. Odlomci o jugoslovenskim zemljama, prevod i komentar H. Šabanović, Sarajevo 1979. 

Nicolaus Oláh, Hungaria, in: Adparatus ad historiam Hungariae, ed. M. Bél, Posonii 1735, 1–41.

Картографски извори – Cartographic Sources

Abraham Ortelius, Hungariae descriptio, Wolfgango Lazio Auct[ore], Antwerp 1572, 1579, 1580, 1584, 1612. 

Alexis-Hubert Jaillot, Le Royaume de Hongrie et les Estats qui en ont este sujets et qui font presentement la Partie Septentrionale de la Turquie en Europe, Paris cca 1700.

[Anonimus], Hungariae Regnum, [s. d.]

[Antonio Lafreri?], Nova descriptio totius Hungariae, Roma 1559.

Christoph Riegel, Accurate Landkarte des Königreichs Hungarn, Nürnberg 1700?

Clement de Jonghe, Totius Regni Hungariae Maximaeque Partis Danubii Fluminis una cum adjacentibus et finitimis Regionibus, Amsterdam [1662], in: Tabula Atlantis 1675.

Claes Janszoon Visscher, Nova et recens emendata totius Regni Ungariae una cum adiacentibus et finitimis regionibus, Amsterdam 1624.

Cornelis Danckerts, Nova et recens emendata totius Regni Ungariae una cum adjacentibus et finitimis regionibus excudebat C. Danckertz, Amsterdam 1657; изд. Dancker Danckerts 1663.

Cosmographia Jacobo Angelo interprete, cum tabulis Henrici Martelli Germani, Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze, Codex Magliabechianus XIII, 16, fol. 120v–121; фототипско издање: Ptolomei Cosmographia, A. I. Fontana, S. Gentile, A. Cattaneo, Firenza 2004.

Daniel Bene, Аccurate Karte des Landes Belgrado Temeswar und Peterwardeinn da die batalie surgefallen zwischen dem Keyser und Grossen Turck den 5 August 1716, Hamburg 1716?

Frederick de Witt, Danubius Fluvius Europæ Maximus a Fontibus ad Ostia, Atlas Major Bd. 63, Tvl. 22, 23b, Amsterdam 1660, 1720.

Frederick de Wit, Nova totius Hungariae, Transylvaniae, Serviae, Romaniae, Bulgariae, Walachiae Moldaviae, Sclavoniae, Croatiae, Bosniae, Dalmatiae maximaeque partis Danubii fluminis descriptio, Amsterdam 1682.

Frederick de Wit, Novissima et emendata delineatio Hungariae una cum adjacentibus et finitims regionibus, Amsterdam circa 1668.

Frederick de Witt, Regni Hungariae et Regionem quae ei quondam suere unitae ut Transilvaniae, Valachiae, Modaviae, Serviae, Romaniae, Bulgariae, Bessarabiae, Croatiae, Bosniae, Dalmatiae, Sclavoniae, Morlachiae, Ragusanae Reipublicae maximаеquе partis Danubii fluminis novissima delineatio cum previlegio, Amsterdam, [cca. 1670], 1686.

Gerard Mercator, Hungaria, in Gerardi Mercatoris L’Atlas ou Méditations Cosmographiques de la Fabrique du Monde et Figure diceluy, Amsterdam 1585, 1595, 1630. Издање J. Hondius, Atlas minor Gerardi Mercatoris, a I. Hondio plurimis aeneis tabulis auctus et illustratus. Amsterodami Excusum in aedibus Iudoci Hondij, venunt etiam apud Corneliu Nicolai, item apud Ioannem Ianssoniu Arnhemi, Amsterdam 1607, cca 1610, 1613–1616.

Gerhard Mercator, Walachia, Servia, Bulgaria, Romania, Amsterdam 1589; ed. J. Janson, Amsterdam 1631.

Gerard Valk, Leonard Valk, Hungaria Generalis, divisa in proprie dictam Hungarium, Princpatum Transylvaniam, Regiones Dalamatiae, Sclavoniae, Moldoviae, Valachiae, Bulgariae, Croatiae, Bosniae, Serviae, Romaniae et Bessarabiae, Amsterdam cca 1700.

Georg Matthäus Vischer, Matthias Greischer, Ungaria cum finitimis provinciis antiquitus nunc noviter et aucta edita, Wien 1682.

Gerrit van Schagen, Theater Des Oorlogs in Hongarye Tussen De Keyserlyke en de Turken / Theatre de la Guerre en Hongrie entre les Imperiaux et les Turcs, Deen Hague 1729.

Giacomo Cantelli, Giacomo Giovanni Rossi, Corso del Danubio da Belgrado fino al Mar Nero con la Provincie, che intorno al medesimo si trovano, Roma 1684.

Giacomo Cantelli da Vignola, Giacomo Giovanni Rossi, Descritione delli Principati della Moldavia, e Valachia tolta..., Roma 1686, 1692.

Giacomo Cantelli, Giacomo Giovanni Rossi, L’Ungaria nuovamente descritta et accresiuta da varie notizie da Giacomo Cantelli da Vignola, Roma 1686, 1692.

Giacomo Cantelli, Giacomo Giovanni Rossi, Domenico de Rossi, Vngaria Occidentale: descritta da Giacomo Cantelli da Vignola, Roma 1689, 1692.

G. A. Valvassore, Nova descriptio totivs Vngariae, Venezia 1553.

Giacomo Gastaldi, Polonia et Hungaria Nova Tabula, Venezia 1548.

Giacomo Giovanni Rossi, Il Regno D’Ungaria Transilvania, Schiavonia, Bosnia, Croatia, Dalmatia ..., Rome 1683, 1688.

Giovanni Morando Visconti, Mappa della, Transilvania, e Provintie contique nella qualesivedano li Consini dell’ Ongaria eli Campam fatti dall. Arpate Cesaree in quelte ultime guere, Metsz. Stephane Welzer, Hermannstadt (Sibiu) 1699.

Girolamo Ruscelli, Polonia Et Hungaria Nuova Tavolа, Venezia 1598.

Guillaume de L’Isle, Carte particuliere de la Hongrie, de la Transilvanie, de la Croatie, et de la Sclavonie. Dressee sur les observations de Mr. le Comte Marsilli et sur plusieurs autres Memoires, Paris 1717, Amsterdam 1742.

Guillaume de L’Isle, Le Royaume de Hongrie et des pays qui en dependoient autrefois ..., Amsterdam 1742.

Guillaume de L’Isle, Tabula Hungariae et regionum quae praeterea ab ea dependent ..., Aug. Vind. 1750.

Guillaume Sanson, Cartes et Tables de la Geographie Ancienne et Nouvelle ou Methode pour s’Instruire Avec facilite de la Geographie, et Connoistre des Empires, Monarchies, Royaumes, Estats, Republiques, et Peuples ..., Paris 1697, 1709.

Insularium illustratum Henrici Martelli Germani, Bibliothèque du château de Chantilly, Ms 698 (Ms 483), fol. 64v–65.

János Zsámboky, Vngariae Tanst[etteriana] descriptio nvnc correcta, [Vienna] 1566.

Jacob Sandrart, Novissima et Accuratissima Toti Regni Hungariae, Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniae, Bosniae, Serviae, Transilvaniae cum adiacentib. Regnis et Privincis Tabula, Nürnberg [1690].

Jacob von Sandrart, Neue Land-Tafel von Hungarn und dessen incorporirten Königreichen und Provinzen: auß den besten Mappen verfertigt und gebessert, Nuremberg 1664.

Jacob Sandrart, Novissima et accuratissima toti Regni Hungariae, Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniae Bosniae, Serviae, Transilvaniae cum adiacentib. regnis et privincis tabula, Nürnberg [1690].

Joachim Ottens, Novissima tabula Regni Hungariae et regio quondam ei unitarum ut Transilvaniae, Valachiae, Moldaviae, Serviae, in: Theatre de la Guerre d’Hongrie et Lieux Circonvoisins, selon les plus Exacts Auteurs Geographiques Nouvellement Represente, Amsterdam, [1710].

Joachim Ottens, Nieuwe en Accurate Caart van de Omleggende Lande van Belgrado als mede des selfs Belegeringh, Amsterdam 1717.

Joachim Ottens, Theatre de la Guerre d’Hongrie et Lieux Circonvoisins, selon les plus Exacts Auteurs Geographiques Nouvellement Represente par Joachim Ottens. Novissima Tabula Regni Hungariae et Regio quondam ei unitarum ut Transilvaniae, Valachiae, Moldaviae, Serviae …, Amsterdam, [1710].

Jodicus Hondius, Wallahia, Servia, Bulgaria Romanania, in Atlas minor Gerardi Mercatoris, a I. Hondio plurimis aeneis tabulis auctus et illustratus. Amsterodami Excusum in aedibus Iudoci Hondij, venunt etiam apud Corneliu Nicolai, item apud Ioannem Ianssoniu Arnhemi, Amsterdam 1607.

Johann Baptist Homann, Fluviorum in Europa principis Danubii cum Adiacentibus Regnis nec non totius Græciæ et Archipelagi novissima Tabula, Nürnberg 1705–1714.

Johannes Janssonius, Hungariae Regnum, Amsterdam 1666.

Johann Baptist Homann, Regnorum Hungariae, Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniae, Bosniae, Serviae et Principatus Transylvaniae novissima exhibitio, Nürnberg cca 1715.

John Speed, The Mape of Hungari, London 1626.

Jonas Moore, Hungaria, London 1681.

Justus Danckerts, Regni Hungariae, Graeciae et Moreae ac regionum quae et quondam fuere christiani... maximaeque partis Danubii fluminis, Amsterdam [1688?].

Martin Stier, Landkarten des Königreichs Ungarn ..., Wien 1664.

Matthias Quad, Hungariae loca precipua recens emendata, atque edita pera Ioannem Sambucum Pannonium ..., Cologne 1592, 1600.

Matthaus Seutter, Nova et accurata Hungariae cum adiacentibus regionibus et principatibus tabula, Augsburg 1727, 1740.

Matthäus Seutter, Transylvaniæ, Moldaviæ, Walachiæ, Bulgariæ, Augsburg 1720–1740?

Matthias Zündt, Nova totius Ungariae desciptio accurata diligens desumpta ex pluribus aliorum editis cosmographicis chartis et typis aereis incisa a Matthia Cynthio Norimbergensi Anno a Christo nato MDLXVII.

Nicolas Berey, Carte de Haute et Basse Hongrie Transilvanie Sclavonie, Croatie, et Dalmatie Dessigneee sur les lieux par un Gentilhome Hongrois, Paris 1663.

Nicolas de Fer, Le theatre de la guerre sur les frontieres des deux empires depuis Vienne jusques à Constantinople ou se trouvent la Hongrie : la Transilvanie, la Valaquie, la Moldavie, l’Esclavonie, la Bosnie, la Servie, et la Bulgarie, la republique de Raguse, et partie de la Dalmatie de l’Albanie, et de la Romanie, Paris 1737.

Nicolas Sanson, Cours du Danube, Paris 1665.

Nicolas Sanson, Hungrie, Transilvanie, Esclavonie, Croacie, Bosnie, Dalmacie, Paris 1665.

Nicolas Sanson, L’Empire des Turqs en Europe, Paris 1665.

Nicolas Sanson, La Partie Septentrionale de la Turquie en Europe, in: Guillaume Sanson, Cartes et Tables, 1697, 1709.

Nicolas Sanson, Principaute de Transilvanie, Paris 1694.

Nicolas Sanson, Pierre Mortier, Theatre de la Guerre en Hongarie Transilvanie etc, Amsterdam, 1693, 1700.

Nicolaes Visscher, Danubius fluvius Europae maximus, a fontibus ad ostia, Amsterdam 1690.

Nicolaes Visscher, Exactissima Tabula, qua tam Danubii Fluvii Pars media, ... quam Regiones adjacentes ut Hungaria, Slovonia, Croatia, Bosnia ... ostenduntur, Amsterdam 1700.

Nicolaus Visscher, Totius Regni Hungariae et adjacentium Regionum Tabula а[nno] 1687 ob res bellicas inter Christianos et Turcas exacte correcta ac innumeris locis aucta, Amsterdam, [1687], 1690.

Nicolaus Visscher, Totius Regni Hungariae et adjacentium Regionum Tabula а[nno] 1687 ob res bellicas inter Christianos et Turcas exacte correcta ac innumeris locis aucta, Amsterdam, [1687], 1690.

Peter Schenk, Regnorum Hungariæ, Dalmatiæ Croatiæ Sclavoniæ Bosniæ Serviæ et principatus Transylvaniæ..., Amsterdam 1705.

Peter Schenk, Gerard Valk, Hungariae Regnum, Amsterdam 1690.

Pieter Schenk, Gerard Valk, Walachia, Servia, Bulgaria, Romania, Amsterdam 1670–1720.

Philip Lea, A New Mapp of the Kingdom of Hungary and the States that have been Subject to it, which are at Present the Northern Parts of Turkey in Europe, London 1686.

Pierre Mortier, Le Cours de Danube, Amsterdam, 1708.

Sigmund Birken von Betulius, Jakob von Sandrart, Danubius fluviorum Europae princeps cum omnibus accessoriis fluminibus, et quae alluit regnis, provinciis ... a fonte ad ostia..., Norimbergæ 1684.

Ungariae Loca Praecipua Recens Emendata atque Edita, per Ioannem Sambucum Pannonium, Imp. Ms. Historicum. 1579, in Theatrum Orbis Terrarum Abrahami Ortelii, Antwerpen, 1581, 1584, 1612.

Tabula Hungarie ad quatuor latera per Lazarum quondam Thomae Strigonien(sis) Cardin(alis) Secretariu(m) viru(m) exp(er)tum congesta, Ingolstadt 1528; факсимил: Lázár Magyarország térképének (1528), Budapest 1998.

Theodor Danckerts, Exactissima totius Danubii fluvii tabula et minores in eum influentes fluvii cum omnibus adjacentibus regionibus, Amsterdam cca 1650–1690.

Vincenzo Coronelli, Atlante Veneto, nel quale si contiene la descrittione geografica, storica, sacra, profana, e politica, degl’impery, regni, provincie, e stati, dell’universo ... accresciuto di molte tavole geografiche, non piu publicate, Tomo I, Venetia 1693.

Vincenzo Coronelli, Corso del Danubio da Vienna sin’ á Nicopoli, in: Theatro della Guerra, Tomo III. Ungheria, Venetia 1690.

Willem Janszoon Blaeu, Johannes Blaeu, Hungariae Regnum, Amsterdam 1640.

Willem & Jоhannes Blaeu, Walachia, Servia, Bulgaria, Romania, Amsterdam 1647.

Wilhelm Pfann, Johann Hofmann, Neüe und richtige abbildung dess gantzen Königreichs Ungarn sampt denen daran stossenden Ländern, Nürnberg 1680?

Wolfgang Lazius, Karte des Königreichs Ungarn 1556. Regni Hungariae Descriptio Vera, Vienne 1556.

Литература – Secondary Works 

Abraham Ortelius and the First Atlas: essays commemorating the quadricentennial of his death, 1598–1998, eds. M. van den Broecke, P. van der Krogt, P. Meurer, Houten 1998. 

Almagià R., On the Cartographic Work of Francesco Rosselli, Imago Mundi 8 (1951) 27–34.

Bak B., Roman editions of the Lazarus Maps’, Studia Cartologica (Térképészeti Tanulmányok) 13 (2006) 31–42.

Banfi F., Two Italian maps of the Balkan Peninsula, Imago Mundi 11 (1954) 17–34.

Bouloux N., L’Insularium Illustratum d’Henricus Martellus, The Historical Review/La Revue Historique 9 (2012) 77–94.

Engel P., A Temesvári és Moldovai szandzsák törökkori települései (1554–1579), Szeged 1996.

Greppi C., Martello (Hammer), Enrico (Heinrich), in: Dizionario Biografico degli Italiani, LXXI, Roma 2008, 75–77.

Halasi-Kun T., Unidentified Medieval Settlements in Southeastern Hungary: Alba Ecclesia, Castrum Ér-Somlyó, Castrum Somlyó, and Maxond, in: Hungaro-Turcica. Studies in Honour of Julius Németh, ed. Gy. Káldy-Nagy, Budapest 1976, 293–308.

Harms W., Sambucus, Johannes, in: Neue Deutsche Biographie 22 (2005) 405–406.

Hegyi K., A török hódoltság várai és várkatonasága, III, Budapest 2007.

Irmédi-Molnár L., The Earliest Known Map of Hungary, Imago Mundi 18 (1964) 53–59.

Karrow R. W., Mapmakers of the Sixteenth Century and Their Maps: Bio–Bibliographies of the Cartographers of Abraham Ortelius, 1570, Chicago 1993.

Kratochwill M., Lazius, Wolfgang, in: Neue Deutsche Biographie 14 (1985) 14–15.

Stegena L. ed., Lazarus Secretarius: The First Hungarian Mapmaker and His Work, Budapest 1982.

Timár G., Molnár G., Székely B., Plihál K., Orientation of the Map of Lazarus (1528) of Hungary – Result of the Ptolemian Projection?, in: Cartography in Central and Eastern Europe, eds. G. Gartner, F. Ortag, Berlin – Heidelberg 2010, 487–496 (= idem, The Map of Lazarus (1528) of Hungary and the Ptolemian Projection, in: Proceedings of the First ICA Symposium for Central and Eastern Europe 2009, eds. G. Gartner, F. Ortag, Vienna 2009, 683–693).

Török Zs., Renaissance Cartography in East-Central Europe, ca. 1450–1650, in: History of Cartography III, Cartography in the European Renaissance, ed. D. Woodward, Chicago–London 2007, 1806–1851.

Zirojević O., Panonska urbana kultura, Beograd 2015.

Zirojević O., Turci u Podunavlju, I, Pančevo 2008.

Брмболић М., Вршачки замак, Београд 2009. [Brmbolić M., Vršački zamak, Beograd 2009]

Гаудењи Т., Јовановић М., Лазарева карта Угарске, Зборник радова Географског института САНУ „Јован Цвијић“ 62/2 (2012) 117–131. [Gaudenji T., Jovanović M., Lazareva karta Ugarske, Zbornik radova Geografskog instituta SANU „Jovan Cvijić“ 62/2 (2012) 117–131] (English version: Gaudenyi T., Jovanović M., Lazarus’ Map оf Hungary, Journal of the Geographical Institute “Jovan Cvijić” SASA 62/2 (2012) 117–131)

Ивић А., Историја Срба у Војводини од најстаријих времена до оснивања потиско-поморишке границе (1703), Нови Сад 1929. [Ivić A., Istorija Srba u Vojvodini od najstarijih vremena do osnivanja potisko-pomoriške granice (1703), Novi Sad 1929]

Историја српског народа, III/1, ур. Р. Самарџић, Београд 1993. [Istorija srpskog naroda, III/1, ur. R. Samardžić, Beograd 1993]

Калић Ј., Најстарија карта Угарске Tabula Hungariae, Зборник радова Византолошког института 24–25 (1986) 423–436. [Kalić J., Najstarija karta Ugarske Tabula Hungariae, Zbornik radova Vizantološkog instituta 24–25 (1986) 423–436]

Катић С., Кнежевачко Потисје под турском влашћу, у: Историја Новог Кнежевца и околине, ур. В. Крестић, Нови Кнежевац 2003, 135–209. [Katić S., Kneževačko Potisje pod turskom vlašću, in: Istorija Novog Kneževca i okoline, ed. V. Krestić, Novi Kneževac 2003, 135–209]

Крстић А., Из историје средњовековних насеља Југозападног Баната (15. век – прва половна 16. века), Зборник Матице српске за историју 73 (2006) 27–55. [Krstić A., Iz istorije srednjovekovnih naselja Jugozapadnog Banata (15. vek – prva polovna 16. veka), Zbornik Matice srpske za istoriju 73 (2006) 27–55]

Крстић А., Између брега и рита: Ер(д)шомљо – Вршац у средњем веку, Београд 2019. [Krstić A., Između brega i rita: Er(d)šomljo – Vršac u srednjem veku, Beograd 2019]

Томовић Г., Територија Србије на картама до 1600. године, Србија и суседне земље на старим географским картама, Београд 1991, 21–52. [Tomović G., Teritorija Srbije na kartama do 1600. godine, in: Srbija i susedne zemlje na starim geografskim kartama, Beograd 1991, 21–52]

Ћирковић С., Устанак банатских Срба, Рад Музеја Војводине 37–38 (1995–1996) 239–245. [Ćirković S., Ustanak banatskih Srba, Rad Muzeja Vojvodine 37–38 (1995–1996) 239–245]

Шкаламера Ж., Картографија Србије и југословенских земаља од почетка XVI до краја ХIХ века, Србија и суседне земље на старим географским картама, Београд 1991, 55–170. [Škalamera Ž., Kartografija Srbije i jugoslovenskih zemalja od početka XVI do kraja XIX veka, in: Srbija i susedne zemlje na starim geografskim kartama, Beograd 1991, 55–170]

No Code Website Builder